Fries schip topattractie tijdens Europees congres over duurzame visserij

Brexit geen exit voor palingaak van Heeg:
Als vroeger met levende paling naar Londen!

HEEG (NL) – Friesland zet zichzelf op de kaart met replica’s van historische schepen. Na de tewaterlating van De Witte Swaen, het expeditieschip van de Terschellinger poolreiziger Willem Barentsz, 27 oktober 2018 in de buitenhaven van Harlingen, volgt een andere betekenisvolle gebeurtenis: 15 juni 2019 vertrekt de nagebouwde authentieke houten palingaak Korneliske Ykes II van Heeg naar Londen.

Daar wordt van 25 tot en met 27 juni het Europees Congres van de Sustainable Eelgroup (SEG) gehouden. De zeewaardige aak, identiek aan de aken die van 1673 tot 1933 levende paling van Friesland naar Londen voeren, is het vlaggenschip van de bijeenkomst over verduurzaming van de visserij. Zaken als kweek en het uitzetten van glasaal, echte open waterverbindingen, de vangst, de handel en de consumptie van paling komen er aan de orde. In het weekend van 13-14 juli verwacht de aak weer terug te zijn in het centrum van Heeg.

Oefening
De bemanning van de Korneliske Ykes II heeft dit jaar al geoefend met het varen levende paping in de bun. De dames en heren brachten 500 kg paling van Heeg naar Enkhuizen, net als vroeger. De bekende Hegemer visserman Freerk, wiens achternaam echt Visserman is, had de paling verzameld met hulp van zijn collega’s in de merenrijke zuidwesthoek van Friesland. De overtocht duurde vijf uur bij gunstige wind. De paling werd bij de Enkhuizer palingrokerij uit de bun geschept om daar gerookt te worden voor consumptie.

Naar Londen
Het bestuur van de stichting die de palingaak beheert: “Deze reis naar London is een eerbetoon aan de vele palingaken, de bouwers, rederijen en vissers  die vroeger vanuit Heeg paling naar London vervoerden en het op de vismarkt van Billingsgate aan de man brachten. Wij vertrekken half juni en hopen een maand later weer terug te zijn. Natuurlijk zijn we van het weer afhankelijk, maar in die maand moeten er toch voldoende gunstige weergaten zijn om de oversteek te kunnen maken. Deze winter wordt de aak gereed gemaakt voor de reis naar London. Dat betekent het vastzetten en waterdicht maken van de luiken, het aanbrengen van een zeereling, het vastmaken van alle deurtjes en spullen aan boord, het aanbrengen van navigatielichten, en het controleren van roer, zwaarden, tuigage en dergelijke. In het voorjaar vinden oefentochten plaats om te controleren of het schip het grote water inderdaad aankan. Natuurlijk zijn die oefentochten ook bedoeld om van de bemanning een team te maken voor dit avontuur. Naast het klaarmaken van de palingaak, zijn we druk bezig met andere voorbereidingen, zoals met het leggen van de nodige contacten om van deze overtocht een groot succes te maken. We willen met deze reis de geschiedenis van de palingvisserij en palinghandel weer tot leven brengen, aandacht vragen voor alles wat met paling en visserij te maken heeft en onze historische handelsrelatie met Engeland onderschrijven. Natuurlijk laten we dan meteen zien hoe aantrekkelijk ons dorp Heeg en de gemeente Súdwest-Fryslân zijn in toeristisch en cultureel opzicht.”

Palingaak topattractie
De palingaak is één van de topattracties van de provincie Friesland. Daar kan iedereen van genieten, individueel of in groepsverband, bijvoorbeeld als familie of personeelsvereniging. Voor toeristen zijn er in het hoogseizoen avondvaarten op het Heegermeer vanuit het centrum van Heeg, een echt Fries watersportdorp ten zuiden van Sneek.
Heeg, in het Fries Heech, is tot in Engeland beroemd geworden vanwege de heerlijke paling. De Heegemer visserlui zorgden er van 1600 tot 1900 voor dat er altijd verse paling in Londen beschikbaar was. En in Heeg natuurlijk. De visserij, handel en sfeer van weleer zijn weer helemaal terug in het dorp sinds de herbouw van de palingaak Korneliske Ykes II in 2009 — een initiatief van de bekende “skûtmakker”, scheepsbouwer Pier Piersma — en de jonge binnenvisser Freerk Visserman. Visserman levert verse paling aan restaurants en verkoopt gerookte vis op straat, aan de Syl, vlakbij de aak. Freerk Visserman, herkenbaar aan zijn blonde lange haren en royale lach, is de laatste der Mohikanen. Dankzij hem kan er in Heeg, op straat en in de restaurants, volop genoten worden van de Friese zeevrucht.

Avondtochten met de palingaak
De palingaak heeft een vaste ligplaats in de Syl aan It Eilân in Heeg. Maar ’s zomers ligt het stoere eikenhouten zeilschip aan de tuin van scheepsbouwer Pier Piersma, tegenover hotel-restaurant De Watersport, midden in Heeg. Daar kun je ook goed je auto kwijt. Zie voor geplande afvaarten de website www.palingaak.nl. De aak vertrekt altijd om 19.00 uur. De schipper vertelt onderweg over de historie van de palinghandel en de bouw van het schip.
De Korneliske Ykes II heeft een lengte over alles van 25 m, een 17,60 m lange waterlijn, een breedte van 5,25 m, een diepgang van 1,30 m en voert 156 m² zeil. De prijs voor de twee uur durende tocht op het Heegermeer, en soms ook naar het bezienswaardige Woudsend, ligt ronde de €18,– per persoon. Er kunnen per tocht maar 12 mensen mee.
De palingaak is ook te huur in het kader van een bedrijfs- of familieuitje. De kosten bedragen ca. €500,– per dagdeel. De tocht kan opgeleukt worden met delicatessen van Freerk de palingvisser en een trekzakmuzikant of een Friese troubadour. Meer informatie hierover kunt u krijgen bij het bureau voor toerisme van Fryslân, Friesland Holland in Wolvega.

Londen
Van de 17e tot het begin van de 20e eeuw brachten Friezen met hun palingaken levende paling van Friesland naar Londen. Daarvoor beheersten Hollanders die handel. In de Thames bij Billingsgate Fishmarket hadden Friese palinghandelaren hun eigen vrije ligplaats, de ‘Dutch Mooring’, een ankerboei vlakbij de London Bridge. Dit recht van vrije ligplaats was verleend door Koning Charles II vanwege het zeer dappere optreden van de bemanning van Friese aken bij de Grote Brand in Londen in 1666. Op oude foto’s van de Towerbridge is altijd de Friese “kade” te zien met twee of drie palingaken.

Tonnen paling naar Engeland, tot 1933
10.000 Kilo paling kon in één palingaak worden vervoerd. De bemanning bestond uit slechts een schipper en twee maten. In de hoogtijdagen zeilden zestien palingaken ongeveer zes keer per jaar van Heeg naar Londen om in totaal ongeveer een miljoen kilo paling naar de stad te brengen.

Begin van de 20e eeuw kwam de klad erin. Door de motorisering van de scheepvaart vervuilde het water waardoor de sterfte van de paling te hoog opliep. De Hegemer palinghandelaren wilden niet moderniseren. In 1933 of 1936 vond de allerlaatste palingtocht naar Londen plaats. Na de Tweede Wereldoorlog werden alle oude palingaken gesloopt. Op Piersma’s houtwerf in Heeg ontstond rond 1999 het idee om een nieuwe aak te bouwen en daarmee de nog net grijpbare historie naar het heden te trekken en te bewaren voor de toekomst. De palingaak Korneliske Ykes II, het enige schip dat bestaat van dit type, werd in 2009 nieuw gebouwd en in de vaart gebracht.

Achteruitgang palingstand
Friese paling wordt — nog steeds — geboren in de Sargassozee (Bermuda), waar de larven opgroeien tot glasaal. In die levensfase zwemmen ze naar de Friese wateren om volwassen te worden. De palingstand in Friesland en omringende wateren liep snel terug door de aanleg van de Afsluitdijk in 1932. De tot dan zoute Zuiderzee werd door de aanleg van de polders Wieringermeer en die van de provincie Flevoland gehalveerd tot het huidige IJsselmeer. Het is nu het grootste zoetwaterreservoir en recreatiemeer van Nederland. Dat de Zuiderzee zoet werd hinderde de aal niet, want die leeft zowel in zout als zoet water. Maar de bouw van dijken, sluizen en vijzels van gemalen beperkte de leefruimte van paling enorm, met desastreuze gevolgen. Slechts twee sluizen met een brug, die in de dijk bij Stavoren, scheiden Heeg van het IJsselmeer. De Elfstedenstad is slechts twee uurtjes varen van Heeg.

Vismigratierivier goed voor paling
De Afsluitdijk bracht Nederland vanaf 1932 veiligheid, maar veroorzaakte tegelijkertijd ook schade aan de natuur. De afsluiting creëerde een grote hindernis voor trekvissen als zalm, zeeprik, spiering en paling. Het gaat slecht met hen. Miljoenen vissen liggen nu in de Waddenzee als surfers te wachten voor de spuisluizen. Ze ruiken het zoete water en willen naar binnen. Maar de stroming is voor deze trekvissen meestal te sterk om tegenop te zwemmen.
Een permanente opening via de innovatieve Vismigratierivier Afsluitdijk moet het weer mogelijk maken dat deze trekvissen weer vrij kunnen zwemmen van zout naar zoet water, dat ze hun paai- en leefgebieden weer kunnen bereiken. Dit is voor trekvissen absoluut noodzakelijk om op te groeien en zich voort te planten. Een slechte visstand heeft een negatieve invloed op het hele ecosysteem, want vis is een belangrijke schakel in de voedselketen.

Ook Rijkswaterstaat neemt maatregelen om de vismigratie tussen de Waddenzee en het IJsselmeer te stimuleren. Zo wordt visvriendelijk sluisbeheer toegepast en wordt bij Den Oever een vispassage aangelegd. Samen zorgen deze maatregelen ervoor dat de visstand verbeterd.

De vismigratierivier is een vier kilometer lange, slingerende rivier door de Afsluitdijk die onder invloed staat van eb en vloed. Vissen kunnen er op eigen tempo doorheen zwemmen van de Waddenzee naar het IJsselmeer en andersom en geleidelijk wennen aan de overgang van zout naar zoet water. De geplande oplevering van de rivier is waarschijnlijk eind 2022. Het project wordt afgestemd op de planning van Rijkswaterstaat die bezig is met de grootschalige versterking van de Afsluitdijk.

Watersportcentrum Heeg
Heeg is nu één van de gezelligste watersportplaatsen van Friesland. Een dorp dat bruist van de activiteiten van talrijke watersportbedrijven, accommodatieverschaffers en organisatoren van feesten. Want dat kunnen ze in Heeg: een gezellige sfeer scheppen, voor jong én oud.
Heeg is het mekka voor liefhebbers van traditionele zeilschepen, gerookte paling en andere vis. Een deel van de aal heeft Friesland gelukkig nog altijd weten te bereiken, ondanks dijkenbouw, inpolderingen en sluizen. En dus kan men in het dorp, direct aan het Heegermeer (gletsjerdal uit de ijstijd), nog steeds genieten van die zeldzame lekkernij.
De economische betekenis van de paling is voor Heeg nu bijna nul. De ruim 2.000 inwoners van de plaats zijn vandaag de dag vooral druk met botenbouw, -verhuur en -handel en goederenvervoer. Internationaal, dat nog steeds. In heel Europa zie je uit Heeg afkomstige zeil- en motorjachten, van klassiek tot modern, van hout, staal en polyester.

Meer info:
www.facebook.com/palingaaklondon
www.sustainableeelgroup.org
www.palingaak.nl
https://www.friesnieuws.nl/prinses-margriet-verricht-in-harlingen-doop-van-nagebouwd-expeditieschip-willem-barentsz/
https://www.friesnieuws.nl/kraanbedrijf-ktf-laat-de-witte-swaen-te-water/

Elfstedenboek:
Boek over de Friese Elfsteden, de Elfstedentocht, de Elfstedenroute en Elfstedenstempelkaart (viertalige Friesland Holland Travel Guide & Tourist Atlas, 260 pagina’s)
www.frieslandhollandwebshop.nl

Friesland geschenken, magazines en routekaarten:
www.frieslandhollandwebshop.nl

Vakantiebestemming Friesland Holland:
www.provinciefriesland.frl

Arrangementen van bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com

Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland: www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief