Publicatiedatum: 1 september 2015
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl

In beeld: verbazingwekkend Beetsterzwaag

Tropische Kas in Range Rover-dorp: oranjerie van de Van Lycklama’s werd volkstuin

De Tropische Kas in Beetsterzwaag is gebouwd in 1869 als koude kas of oranjerie en in 1930 verbouwd tot tropische kas. Fotografie: Friesland Holland News.

BEETSTERZWAAG (NL) – Vanwege het uitzetten van een route langs de mooiste en interessantste tuinen van Friesland (Florissant Friesland), speurt het bureau voor toerisme Friesland Holland naar aparte tuinen, tuinen met een verhaal. De Tropische Kas in het centrum van Beetsterzwaag is zo’n unieke tuin. Klein, maar fijn, goed voor 4.000 bezoekers per jaar. Geen onaardig aantal gezien de zeer verborgen locatie. Het ligt totaal uit het zicht, achter in de overtuin van het adellijke Lycklamahûs (Lycklamahuis, 1824) aan de Hoofdstraat 80 te Beetsterzwaag, sinds 1971 het gemeentehuis van Opsterland.

Beetsterzwaag is het Gooiste dorp van Friesland met opvallend veel door “kakkers” bestuurde SUV’s, tanks als Range Rovers, en peperdure cabrio’s. Het duurste hotel van Friesland, Bilderberg landgoedhotel Lauswolt staat er ook, een tikkeltje matter en goedkoper dan vroeger.
De deels vergane glorie van het hoofddorp van de turfgemeente Opsterland wordt momenteel stevig opgepoetst door actieve dorpelingen die met goedkeuring van de landgoedeigenaren de parkbossen recreant- en rolstoelvriendelijk maken. Mountainbiken kun je er nu zelfs, zegt Griet van der Vliet van Toeristisch Informatie Punt Beetsterzwaag in het voormalige Rabobankkantoor aan de Hoofdstraat, vlakbij de Tropische Kas waar een alleraardigste en goed geïnformeerde dame, Alice van Binsbergen, in gewone mensentaal vertelt over het verleden en heden van ‘dé tún fan Beetstersweach’.
“Tuinmannen in dienst van de Friese adel kweekten hier in het verleden allerlei, voor die tijd exotische bloemen en vruchten. Nu zijn de kassen gratis toegankelijk en zo kan iedereen genieten van bloemen en planten die vroeger slechts voor enkelen bereikbaar waren.”

Historie
Het monumentale Lycklamahûs is rond 1824 gebouwd in opdracht van jonkvrouw Catharina Johanna Aebinga van Humalda. Zij overleed in 1835 en de kleindochters van haar zuster erfden haar bezit. Het Lycklamhuis kwam zo in het bezit van één van hen, jonkvrouw Ypkjen Hillegonda van Eysinga. Zij woonde met haar ouders in het Eysingahuis, eveneens aan de Hoofdstraat te Beetsterzwaag. Zij trouwde in 1836 met de burgemeester van Opsterland Jan Anne Lycklama à Nijeholt.
De woning werd door het burgemeestersechtpaar verbeterd en uitgebreid. Zowel achter als voor het huis werd een tuin aangelegd. Omdat de tuin aan de voorzijde vanuit het huis gezien aan de overkant van de Hoofdstraat was gelegen, werd deze overtuin genoemd. In deze overtuin werd in 1869 de nu nog aanwezige lessenaarskas (druivenkas) en een bloemenkas gebouwd. Deze bloemenkas is een paar keer vernieuwd en verbouwd tot oranjerie om in de winter vorstgevoelige planten te kunnen bewaren. Omstreeks 1930 werd de oranjerie vervangen door de kas die nu bekend staat als de Tropische Kas.

Na het overlijden van zijn vrouw liet Jan Anne Lycklama à Nijeholt in 1858 het huis vergroten door het plaatsen van een tweede verdieping, waarbij de kap werd opgevijzeld. Na zijn overlijden in 1891 erfde zijn dochter freule Eritia Ena Romelia Lycklama à Nijeholt deze woning. In 1971 kwam het pand, sinds 1917 het Lycklamahûs genoemd, in het bezit van de gemeente Opsterland. Vanaf die tijd is het gebouw in gebruik als gemeentehuis van deze gemeente. Het huis is erkend als rijksmonument.

Tropische kas
De tropische kas is gebouwd in 1869 als koude kas of oranjerie en in 1930 verbouwd tot tropische kas. Omstreeks 1900 is het ketelhuis aan de noordkant tegen de kas aangebouwd voor de grote cokeskachel die de kas verwarmde. In de tweede Wereld Oorlog werd er op turf gestookt. In 2003 werd er een moderne HR-verwarmingsketel geïnstalleerd, die heel wat kleiner is dan de oude. Het gebouw is nu in gebruik als opslagruimte.

De kas bevat geen historische verzameling meer, want wat in de tijd van de jonkheren en baronnen qua planten nog bijzonder was is nu in elk tuincentrum te koop. Er is wel een aantal historische planten die door hun ouderdom en grootte speciaal zijn: zoals de Koffieboom en de Bougainvillea.
Het achterste gedeelte van de kas is het warmst. Hier is het echte tropische regenwoud met planten met luchtwortels die veel vocht nodig hebben. Gastvrouw Alice van Binsbergen: “We streven naar een luchtvochtigheid van minimaal 60%. In dit gedeelte van de kas staan orchideeën, tillandsia´s, vleesetende planten en de hertshoornvaren. Ten behoeve van de vleesetende planten staan er jampotjes met rottend fruit. Daarmee worden fruitvliegjes gekweekt.”
In het voorste gedeelte staan tropische succulenten, vetplanten die water opslaan in een deel van hun lichaam, en planten die een minder vochtige omgeving nodig hebben.

Kuipplanten
Adellijke buitens werden van oudsher aangekleed met kuipplanten. Mevrouw Van Binsbergen: “Met name sinaasappelbomen waren erg in trek, niet vanwege het fruit, maar vanwege de heerlijk ruikende oranjebloesem. In de landhuizen rook het vroeger niet altijd fris. ’s Winters moeten kuipplanten vorstvrij overwinteren. Daartoe werd een zogenaamde Oranjerie gebouwd. Onze oranjerie staat ’s winters tjokvol met de het grote assortiment kuipplanten dat ’s zomers buiten staan te pronken. Deze kas is gebouwd in 1970. U vindt hier een grote collectie succulenten of vetplanten. Momenteel wordt er gewerkt aan een nieuwe oranjerie naast de bestaande.”

Openingstijden en entree
De tropische kas is van 14.00-17.00 uur geopend op de volgende dagen: in mei op zaterdag en zondag; in juni, juli en augustus op donderdag t/m zondag; in september en oktober op zaterdag en zondag.
Mevrouyw Van Binsbergen: “Wij vragen geen entreeprijs, maar een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs. Voor deelname aan gerichte activiteiten zijn wel kosten verbonden. Deze worden per activiteit vermeld onder de rubriek nieuws op onze website.”

Open monumentendag 12 september 2015
Tijdens de Open Monumentendag is er op het terrein van de Tropische Kas een boekenmarkt met boeken over natuur en historie. Mensen die belangstelling hebben om op deze jaarlijks druk bezochte dag natuur- of historische boeken te verkopen en zeker willen zijn van een verkoopplek kunnen zich melden bij Frank van den Haak, haaksehoek27@hotmail.com of 0614613364.
Datum: zaterdag 12 september 2015
Tijdstip: 11.00 – 15.00 uur
Locatie: Tropische Kas Beetsterzwaag
Kosten: gratis entree
Het kassencomplex is deze dag als gebruikelijk geopend tot 17.00 uur.

Appeldag 10 oktober 2015
Met de jaarlijkse Appeldag op zaterdag 10 oktober sluit de Tropische Kas haar 11de seizoen feestelijk af. Tussen 12.00 en 17.00 uur is iedereen welkom op het historische kassencomplex te Beetsterzwaag.
“Kom appels en peren hakselen en tot sap persen, bezoek het streekmarktje met stands van lokale bedrijven, geniet van de heerlijke appeltaarten of een door onze bakker ter plekke bereidde appelbol en wandel met gids naar de boomgaard met historische fruitrassen,” spoort mevrouw Van Binsbergen aan.

De Noordelijke Pomologische Vereniging verzorgt een uitstalling van historische appelrassen en zij kunnen door bezoekers meegebrachte appels en peren van een naam voorzien. Bij Lubbert Dijk van vruchtbomenkwekerij de Baggelhof kan men terecht voor informatie over het zelf kweken van fruit. En bij feest hoort muziek: Ars Musica verzorgt de vrolijke noot met diverse muzikanten. De toegang is gratis.

Datum: 10 oktober 2015
Plaats: Beetsterzwaag
Tijd: 11.00 – 17.00 uur
Locatie: Tropische Kas, t.o. Hoofdstraat 80

Meer informatie:
www.tropischekas.nl/
www.beetsterzwaagnatuurlijk.nl/
www.florissantfriesland.nl
www.goudenfriesewouden.nl

Informatie over recreatie en toerisme in Friesland:
www.frieslandholland.nl
www.friesemeren.eu
www.goudenfriesewouden.nl
www.ijsselmeer.frl
www.waddenzeeland.nl
www.boatcharterholland.nl

De Tropische Kas in Beetsterzwaag is gebouwd in 1869 als koude kas of oranjerie en in 1930 verbouwd tot tropische kas. Fotografie: Friesland Holland News.

Druivenkas of lessenaarskas is gebouwd in 1869. Hij heet lessenaarskas door het model van de bouw: een hoge muur waartegen aan de zuidkant schuine ramen zijn geplaatst. In het lage muurtje, links op de foto, zitten openingen waarin de planten zijn geplant en door de poortjes naar binnen geleid. Door het schuine raam krijgen de wortels genoeg aflopend water terwijl de plant en de druiven binnen in de warmte kunnen gedijen. Ook het bemesten van het wortelgestel gebeurt eenvoudig aan de buitenkant. Toegang tot de druivenkas is ook voor rolstoelgebruikers mogelijk. Fotografie: Friesland Holland News.

Aan de zuidkant van de Tropische kas ligt de boomgaard met twee hoogstam appelbomen: Reinette Herrant en Notarisappel. Het terrein wordt ’s zomers aangekleed met kuipplanten die overwinteren in de koude kas of oranjerie. In de boomgaard worden markten georganiseerd: groenmarkt, boekenmarkt en appelmarkt. Fotografie: Friesland Holland News.

De bloemenkas is een paar keer vernieuwd en verbouwd tot oranjerie om in de winter vorstgevoelige planten te kunnen bewaren. In de twintiger jaren werd deze oranjerie vervangen door de kas die nu bekend staat als de Tropische Kas te Beetsterzwaag. Deze kas is ruim 90 jaar oud en bezit ook enkele planten van bijna dezelfde leeftijd. Daarnaast bevat deze kas een gevarieerde collectie tropische planten. Fotografie: Friesland Holland News.

Er is een uitgebreide verzameling kuipplanten, waaronder een aantal fraaie citrusbomen van 100 jaar oud. Deze planten overwinteren nu in een oranjerie die in 1984 is gebouwd. Fotografie: Friesland Holland News.

De ontvangstkas is in 2004 gebouwd als laatste kas van het kassencomplex. Hier ontvangen de 50 vrijwilligers van de Tropische Kas gasten en groepen. U vindt er informatie over het kassencomplex, kopieën van oude foto’s, krantenartikelen, tuinboeken om in te zien, en u kunt er koffie en thee drinken. De kas heeft automatisch sluitende en openende ramen. De uitzetijzers zijn met was gevuld. Bij stijgende temperatuur zet de was uit en drukt het raam open. Bij afkoeling krimpt de was en de ramen sluiten weer. Fotografie: Friesland Holland News.

Honingbijen hebben een zoet leven in Beetsterzwaag. Met ingang van het seizoen 2014 heeft een bijenvolk zijn intrek genomen in de oranjerie van de Tropische Kas. Het volk van honingbijen is gehuisvest in een observatiekast die in de oranjerie is geplaatst. Op deze manier kan iedere bezoeker kennis maken met het bijenvolk. De observatiekast heeft een rechtstreekse verbinding naar buiten. Door middel van een doorzichtige buis met een opening die uitkomt buiten de oranjerie, kunnen de honingbijen ongestoord af- en aanvliegen. De bijen vliegen dan ook niet rond in de oranjerie. De bijen zijn aanwezig gedurende het zomerseizoen. Eind augustus wordt het volk overgebracht naar een ander verblijf ter voorbereiding op de winter. Het plaatsen van de observatiekast met honingbijen bij de Tropische Kas is tot stand gekomen in samenwerking met de Bijenhoudersvereniging Beetsterzwaag. De leden van de bijenhoudersvereniging onderhouden en verzorgen de honingbijen gedurende hun verblijf bij de Tropische Kas.
Gastvrouw Alice van Binsbergen: “Als Tropische Kas werken we graag mee aan het in contact brengen van bezoekers met allerhande aspecten van de natuur. De bijdrage van de honingbijen aan de natuur en de landbouw is van enorme waarde. Omdat het steeds slechter gaat met de honingbijen (pesticiden, parasieten, virussen en bacterien) vinden wij het belangrijk hiervoor aandacht te vragen en onze bezoekers kennis te laten maken met de unieke wereld van de honingbijen.” Fotografie: Friesland Holland News.

Op het terras voor deze kas staan twee sinaasappelbomen in een kuip, die in 1930 door een groep pachters is geschonken ter gelegenheid van het huwelijk van jonkheer De Jonge van Zwijnsbergen met freule Anna Adriana Clara Cornelia Grundtmann Lycklama à Nijeholt. Trouwfoto en aanbiedingsbrief hangen op het prikbord in de kas. Kenmerkend voor citrusbomen is dat ze tegelijkertijd bloesem en vruchten dragen. Fotografie: Friesland Holland News.

Een pad in de overtuin van het adellijke Lycklamahûs leidt u langs kunstwerken naar de Tropische Kas. Fotografie: Friesland Holland News.

Dit groene kunstwerk symboliseert de blauwe adel, die de touwtjes in handen heeft, en de werkende klasse, stokbonen met rode bloemen. Fotografie: Friesland Holland News.

Jonkheer Jan Anne Lycklama à Nijeholt werd in 1835 eigenaar van het huis dat nu bekendstaat als het Lycklamahûs in Beetsterzwaag. Zowel achter als voor het huis werd een tuin aangelegd. Omdat de tuin aan de voorzijde — vanuit het huis gezien — aan de overkant van de hoofdstraat was gelegen, werd deze overtuin genoemd. Fotografie: Friesland Holland News.

Een kijkje in de ‘achtertuin’ van het Lycklamahûs. Fotografie: Friesland Holland News.

Geen groene parkietjes die dorst hebben, maar vruchten van de zijdeplant, legt gastvrouw Alice van Binsbergen uit van de Tropische Kas uit. De Zijdeplant (Asclepias syriaca) is een opgaand, vast knolgewas met een hoogte en een breedte van meer dan één meter. Hij is volledig winterhard. De ovale bladeren hebben een lengte van 20 cm. De zijdeplant draagt ’s zomers aan zijn hangende bloemstengels schermen van kleine, 5-hoornige, paarsig roze bloemen, gevolgd door smalle, eivormige vruchten met een lengte tot 15 cm en gevuld met zijdeachtige zaadjes. De Zijdeplant is een zeer goede bijenplant met een heerlijke geur en de vrucht lijkt sprekend op een groen parkietje, dat onderste boven hangt. Als je de vrucht eraf knipt en op de rand van een glas water zet, lijkt het net een drinkend papegaaitje. Fotografie: Friesland Holland News.

De ijsmeester komt uit Rinsma City Gorredijk. Hij staat op zomerse dagen voor de deur van Landgoed Lauswolt. Fotografie: Friesland Holland News.

Ook leuk in Beetsterzwaag: cabrio’s kiek’n. Het kan in de zomer bij Bilderberghotel Lauswolt, het chiqueste hotel van Friesland. In de winter crossen Range Rovers door de bossen. Fotografie: Friesland Holland News.

Bilderberghotel Landgoed Lauswolt. Info: www.bilderberg.nl/beetsterzwaag/landgoed-lauswolt/ Fotografie: Friesland Holland News.

De winkelstraat van Beetsterzwaag, de Hoofdstraat, is een drukke verkeersweg met veel blinkend blik voor bijzondere winkeltjes. De ‘upper ten’ kan bij wijze van spreken vanuit het raam boodschappen doen bij de juwelier en de bakker (heel mooie zaak: Bakkers van Verloop, Hoofdstraat 34, www.bakkerijverloop.nl). Fotografie: Friesland Holland News.

Beetsterzwaag hield zaterdag 29 augustus 2015 een open landgoeddag. Huize Olterterp, het kantoor van de Friese natuurbeschermingsorganisatie It Fryske Gea, was tot veler verbazing potdicht. Fotografie: Friesland Holland News.

De Tropische Kas: een fleurige attractie in de Gouden Friese Wouden. Fotografie: Friesland Holland News.