Voor de laatste keer ezels in Friese kerken?

Publicatiedatum: 28 maart 2012
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl

Palmpasen

Voor de laatste keer ezels in Friese kerken?

Steven Watertij is columnist en schrijver, onder meer bekend van de bundel ´Kleine stukjes vaderland`, waarin hij zijn sterkste staaltjes bij elkaar scharrelde. De autobiografische stukjes in bijgaand bericht kloppen in grote lijnen. “Mijn relatie met de protestantse kerk is losvast; ik hoef er niet elke zondag te zitten, maar kan ook moeilijk een maand wegblijven. Waar er ruimte voor is, breng ik als schrijver graag een speelse, luchtige noot in. Want kerkmensen nemen zichzelf soms wel een tikkeltje erg serieus. Maar in het geval van de ezels gaat het natuurlijk om een gewichtige zaak, die niet genoeg aandacht kan krijgen………”

DRACHTEN (NL) – “Veel kerken in het noorden hebben bij de kerkdienst van Palmpasen een paar ezels in de kerk,” meldt schrijver en columnist Steven Waterij uit Drachten. “Het is lokale folklore en de ezeltjes schijnen er niet onder te lijden. Toch gaan er steeds meer stemmen op om dit gebruik af te schaffen.”

De achtergrond: de intocht van Jezus in Jeruzalem, op een ezel. Palmpasen is de zondag voor Pasen; zondag 1 april dus. “Voor 2013 is de komst van de ezels onzeker,” zegt de Drachtster schrijver en belijdend christen, kennelijk geïnspireerd door protestactiviteiten van de Partij voor de Dieren die het rapen van kievitseieren in Friesland net zoiets vindt als het doodknuppelen van zeehonden. Overigens is het zoeken naar kievitseieren sinds 26 maart verboden. Het door de provincie Fryslân bepaalde quotum van 5939 eieren — ter bescherming van de weidevogelstand — is vroeger dan normaal bereikt. Dat heef te maken met warme lenteweer.

Steven Watertij over Palmpasen

“Voorjaar 2012. Pasen staat weer voor de deur. Dit jaar is het de tweede zondag van april. Met de maandag erna als een extra en bovendien vrije Paasdag. Pasen: het feest van de lente en het jonge leven, van eieren en paashazen. En voor veel gelovigen nog steeds het feest van de opstanding.”

“Zij hebben het goed elkaar, die gelovigen. Want ook van de zondag vóór Pasen maken zij iets bijzonders. Het is dan Palmzondag, ook wel Palmpasen genoemd. In bijna alle kerken staat de voorganger dan stil bij de intocht van Jezus in Jeruzalem. Daarbij reed Jezus op een ezel, die zijn leerlingen kort daarvoor ergens hadden geleend. Zodoende is er nog een derde naam in omloop voor Palmzondag, namelijk het Ezelsfeest. In streken waar een Palmpasenoptocht wordt gehouden, loopt daarom vaak een ezeltje in de optocht mee. Maar dan hebben we het vooral over een Rooms-katholiek gebruik.”

“Protestanten gaan er weer anders mee om. Vooral in Noord-Nederland is het traditie om met Palmpasen de kerkdienst op te luisteren met een paar ezels. Soms maken ze de dienst mee in een rustig hoekje van de kerk. Vaker hebben ze een (veilige) plek helemaal voorin bij de preekstoel, zodat men ze goed kan zien. Dat het om een oud gebruik gaat, blijkt wel uit het volgende. Zelf heb ik als kind veel kerkdiensten bijgewoond in de (toen nog) Gereformeerde kerk van Lutjegast. Nog steeds weet bijna elke oudere Lutjegaster in dit kerkgebouw de ´peerdestal` aan te wijzen. Voor de ezels zogezegd, eens per jaar.”

“In Drachten, waar ik nu woon, is het niet anders. En dat geldt voor grote delen van de drie noordelijke provincies. Kerken waarin met Palmpasen geen ezels bivakkeren, moet je tegenwoordig met een lantaarntje zoeken. En ook buiten het noorden rukt deze oude folklore steeds verder op. Om het bij de protestanten te houden: het is typisch een spontane beweging vanuit de basis. De landelijke organisatie van de Protestantse Kerk Nederland (PKN) krijgt er geen vat op en laat zich er niet of nauwelijks over uit. Op zich is dat begrijpelijk; voor je het weet heb je de dierenorganisaties op je nek. En misschien terecht. Want het is een legitieme vraag wat de ´kerkezels` er zelf van vinden.”

“Maar ook over deze vraag doet de PKN officieel geen uitspraak. Dus voor wat inside informatie maar eens aangeklopt bij een vroegere kennis. Ze woont in de landelijke omgeving van Lutjegast en was ooit organist in de Gereformeerde kerk aldaar. Nog steeds kan ze er smakelijk over vertellen. In tegenstelling tot veel Rooms-katholieken, hadden Gereformeerden de gewoonte om in de kerk met een flink volume te zingen. De organist moest dus veel registers opentrekken om er bovenuit te komen en de zang in goede banen te leiden. Er was één uitzondering: de diensten met Palmpasen. Daar was een goede reden voor. De ezels.”

“In tegenstelling tot het spraakgebruik zijn ezels verrassend intelligent. Ze hebben flinke oren, dus zal het niemand verbazen dat hun gehoor scherp is en zeer gevoelig. Maar zeker in die tijd wisten kerken daar goed op in te spelen. De voorganger verzocht de gemeente om gedempt te zingen. Ook kwam het voor dat alleen vrouwen en kinderen hun stem mochten verheffen. En een beetje organist wist exact welke registers hij of zij moest gebruiken, om de oren van de ezels te ontzien. Een kwestie van ervaring, of omdat er aandacht aan was besteed op de organistencursus in de regio.”

“Tegenwoordig zijn goede kerkorganisten dun gezaaid. Predikanten rouleren. Kerkelijke gemeenten krimpen en verhuizen naar kleine zaaltjes. Op feestdagen speelt er een band. Met andere woorden: hoe vergaat het de ezels vandaag de dag met Palmpasen? Zelf ga ik zondag 1 april om half tien ezels kijken in de Arke, een kerkgebouw van de PKN in wijk de Drait, Drachten. De laatste keer? Reken maar dat ik mijn ogen goed de kost zal geven. Daarnaast staat er een e-mailadres open voor ervaringen van elders; mail naar Steven Watertij, via st.wa@upcmail.nl. Reacties worden gebundeld, gepubliceerd en aangeboden aan de kerkelijke organisaties. Voor mijzelf ben ik er wel uit. Het is mooi geweest. Vanaf 2013 geen ezels meer in de kerk.”