Tot monniken dijken bouwden woonden Friezen op bulten van klei, mest en zoden

Moet je zien tijdens Elfstedentocht: Terp Hegebeintum met museum, kerk en state

HEGEBEINTUM (NL) – Tot de afgraving van zo’n 750 van de ruim duizend terpen en wierden in de kuststreken van Friesland en Groningen — vanaf 1840 — zag het Waddenland er min of meer heuvelachtig uit. Er waren volgens sommige historici wel 1300 van zulke vijf tot tien meter hoge woonheuvels; het is maar net wat je een terp (Friesland) of wierde (Groningen) noemt. De nederzettingen ontstonden vanaf ongeveer 600 voor Christus op natuurlijke verhogingen in het landschap, meestal op kwelderwallen en oeverwallen van rivieren als de Eems, Fivel, Riet (Oude Riet), Hunze, Lauwers en Boorne. Bewoners beschermden zich in de vruchtbare kleistreek tegen het almaar stijgende zeewater door de woonlocaties op volkomen circulaire wijze te verhogen met afval, mest van vee en graszoden. Zo werd de terp nóg vruchtbaarder.

Rondleiding in Hegebeintum op 18 februari 2023 met gids Bauke Hoogland.
Foto’s: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Dijken om het water tegen te houden kwamen er pas tussen 1000 en 1200 na Christus door toedoen van monniken vanuit de vele, soms heel grote kloosters in Friesland (bijvoorbeeld Claercamp ten zuidwesten van Dokkum) en Groningen (bijvoorbeeld de St. Bernardusabdij in Aduard ten westen van de stad Groningen). Door de steeds betere bedijking vond men in de 19de eeuw dat de de terpen en wierden niet meer zo groot en sterk hoefden te zijn. Anno 2023 zou er anders over gedacht worden. Terpbazen en schippers bedachten om de terpen tot bijna aan de voordeur van de woningen en kerk weg te spitten om de zeer vruchtbare grond uit wel vijf meter dikke lagen per skûtsje en praam naar de arme zandgronden te vervoeren, tot aan de geestgronden van Hillegom en Sassenheim, de bollenstreek. De Keukenhof in Lisse staat binnenkort in bloei dankzij een eeuw geleden aangevoerde Friese terpaarde.

Historische highlight op Elfstedenroute
Hoe mal dat afgraven ging wordt onder andere duidelijk in het Noord-Friese Hegebeintum waar aan de voet van de terp een nieuw bezoekerscentrum verrees en men onder leiding van een gids een wandeling langs een nagebootste afgraving en historische panden kan maken en een bezoek aan de uit de 12de eeuw stammende Romaanse kerk kan brengen. De hoogste terp van Friesland (8,80 m) verloor tussen 1900 en 1909 zoveel terrein dat de kerktoren honderd jaar later bijna omviel. Het terpmuseum met eet- en drinkgelegenheid, de terp en de kerk zijn zeer de moeite waard om te bezoeken. Je wordt er ontvangen en begeleid door super vriendelijke vrijwilligers als Jetty Reitsma, Bauke Hoogland en Klaas Winkel uit het naburige Ferwert, ook een mooi terpdorp dat ooit veel omvangrijker was. Zij, drie van de in totaal 17 vrijwillige informanten en beheerders, wijzen u ook de weg naar de adellijke Harsta State uit 1843, 500 meter lopen van het bezoekerscentrum.

Friesland Holland Elfstedentocht
Fietsende gasten van de reisorganisatie Friesland Holland Travel Service komen op de route Harlingen-Franeker-Dokkum langs Hegebeintum (knooppunt 13 tussen Ferwert en Blije).

Meer info:
www.terphegebeintum.nl

Vakantieland Friesland:
www.frieslandhollandtravel.nl (Vakanties met SGR-garantie en andere unieke zekerheden van het bureau voor toerisme van Fryslân, Friesland Holland)
www.elfstedentocht.org
www.frieslandholland.nl (bureau voor toerisme)
www.friesnieuws.nl (nieuws over toerisme in Friesland en randgebieden)

Het gebruik van de uit het Duitse Eifelgebergte afkomstige tufsteen voor de bouw van de kerk wijst op ontstaan in de 12de eeuw. Het interieur wijkt sterk af van de doorgaans sobere inrichting van protestantse kerken. De bewoners van de nabij gelegen Harsta State hebben sterk hun stempel gedrukt op het interieur van de kerk, dat grotendeels wordt bepaald door één van de rijkste collecties rouwborden in Nederland. Rouwborden zijn herdenkingsborden en waren bedoeld om de herinnering aan de overledenen in ere te houden. Deze traditie was bij de adel in zwang van 1689 (het oudste bord) tot 1906 (het jongste bord). Sommige borden zijn eenvoudig van vorm terwijl andere juist royaal verguld en met allerlei symbolen versierd zijn. Foto’s: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Twee hardstenen gedenkplaten van rond 1760 met schitterend bewaard gebleven in hoog reliëf uitgevoerde beeltenissen markeren de grafkelder in de kerk. De gids legt u graag uit waar de benaming “rijke stinkerds” vandaan komt. Foto: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Het Van Dam orgel uit 1862 is in 2006 geheel gerenoveerd. Foto: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Eigenlijk een drama, de afgraving van meer dan duizend tot tweeduizend jaar oude terpen, waarvan de zeer vruchtbare aarde — met een grote archeologische waarde! — met skûtsjes naar onvruchtbare gronden in Nederland werd verscheept en daar verstrooid. Foto’s: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

De replica van de afgraving van de hoogste terp van Friesland, Hegebeintum (8,80 m). De reconstructie werd in 1997 gerealiseerd.
Foto: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Het nieuwe bezoekerscentrum Terp Hegebeintum met museum, wisselexpositieruimte, café, archeologisch steunpunt en toeristisch informatiecentrum voor de regio wordt gerund door vrijwilligers als Klaas Winkel, Jetty Reitsma en Bauke Hoogland (v.l.n.r.)
Foto’s: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

De reisorganisatie Friesland Holland Travel Service wijst u de weg. Hegebeintum is fietsknooppunt 13 tussen Ferwert en Blije, niet ver de Waddenkust. U kunt daar, bij het bezoekerscentrum van de terp, gratis uw e-bike opladen. Foto: Albert Hendriks, Fries Nieuws, de nieuwsdienst van het bureau voor toerisme van Fryslân en reisorganisatie www.frieslandhollandtravel.nl

Deel:

Facebook

Twitter

Linkedin