Nieuw Rijksmuseum zet Rembrandt en Friesland in de schijnwerpers

Publicatiedatum: 9 april 2013
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl

Juristendochter Saskia Uylenburgh was de rechterhand van molenaarszoon Rembrandt

AMSTERDAM (NL) – Het bureau voor toerisme Friesland Holland participeert via dagblad De Telegraaf in de promotiecampagne van het totaal vernieuwde Rijksmuseum dit vanwege de band van Friesland met Rembrandt Harmenszoon van Rijn en zijn vrouw Saskia Uylenburgh. Het Rijksmuseum (verbouwd voor 375 miljoen euro in tien jaar) bezit honderden werken van Rembrandt, grotendeels tot stand gekomen onder de zakelijke en, niet zelden, ook artistieke leiding van Saskia. Zij groeide op in het noorden van Friesland, waar ze ook trouwde met de later wereldberoemd geworden kunstschilder.

Leeuwarden, Sint Annaparochie en Franeker zijn drie Noord-Friese plaatsen die een grote rol speelden in het leven van Saskia Uylenburgh (Leeuwarden, 2 augustus 1612 – Amsterdam, 14 juni 1642) en de wereldberoemde kunstschilder Rembrandt van Rijn (Leiden, 15 juli 1606 of 1607 – Amsterdam, 4 oktober 1669). Zij trouwden 22 juni 1634 in de kerk, daar waar nu de Van Harenskerk in Sint Annaparochie staat. Maar dat is niet zo spannend als de connecties die de vermogende Leeuwarder familie Uylenburgh had, bijvoorbeeld met de Oranjes en de Amsterdamse kunstwereld.

Saskia’s vader was in 1584 als rechtsgeleerde bij prins Willem van Oranje toen hij in de Prinsenhof in Delft werd vermoord. Het huis van Saskia’s ouders, Ossekop 11 in Leeuwarden, biedt ook in de 21-ste eeuw onderdak aan juristen, namelijk aan de bekende strafpleiters Wim en Hans Anker.

Saskia Uylenburgh
Saskia Uylenburgh (ook wel ‘Van Uylenburgh’) werd 2 augustus 1612 gedoopt in de Grote Kerk in Leeuwarden als een van de acht kinderen van de jurist Rombertus Uylenburgh en Sjoukje Ozinga, Ossekop 11 in Leeuwarden. Bij haar geboortehuis, nu het kantoor van het bekende Friese advocatenduo Hans en Wim Anker, staat een plaquette.

Rechtsgeleerde Uylenburgh was een van de felle voorstanders van de oprichting van een eigen, Friese universiteit in Franeker. De Universiteit van Franeker of Academie van Friesland (Latijn: Academia Franekerensis) werd in 1585 opgericht door de Staten van Friesland (tot 1604 tevens het curatorium). De Friese stadhouder Willem Lodewijk was ook een groot voorstander van de oprichting, waartoe in 1584 besloten werd. Rombertus Uylenburgh, toen ook burgemeester van Leeuwarden en afgezant van Friesland in Den Haag, zou op 10 juli 1584, de dag van de aanslag in Delft op Willem van Oranje, hebben onderhandeld over de oprichting. De Friezen wilden een eigen academie omdat het goedkoper was dan studeren in Leiden; de ouders beter op het gedrag van hun kinderen konden letten; het was goed was voor de ontwikkeling van de bevolking en het geld dat de studenten zouden uitgeven dan in de provincie zou blijven.

De moord
10 juli 1584 lunchte Uylenburgh met zijn zus, vrouw en dochter met prins Willem van Oranje (bijnaam Willem de Zwijger) in het Prinsenhof te Delft om hem te informeren over het unieke Friese rechtssysteem. Na afloop van de maaltijd liep hij naar zijn slaap- en werkvertrek. Daar, bij de trap, werd hij opgewacht door de Fransman Balthasar Gerards (die zich voordeed als de protestant François Guyon) die Van Oranje van dichtbij doodschoot met een pistool.
Willem (slot Dillenburg, 24 april 1533 – Delft, 10 juli 1584), prins van Oranje, graaf van Nassau-Oranje, Katzenelnbogen, Vianden en Diez, werd in Nederland Vader des Vaderlands genoemd. Hij was eerst stadhouder voor de koning van Spanje, maar later de aanjager en opstandelingenleider van de Opstand tegen de landsheer van de Spaanse Nederlanden, Filips II.

Huwelijk Saskia en Rembrandt
8 juni 1633 verloofden Saskia en de Leidense molenaarszoon en kunstschilder Rembrandt van Rijn zich. Waarschijnlijk heeft ze de toen nog niet zo bekende kunstenaar leren kennen via haar oom, de Amsterdamse kunsthandelaar Hendrick Uylenburgh. De kunstschilder, die in 1631 van Leiden naar Amsterdam verhuisde, was werkzaam in Uylenburgh’s atelier in de Sint Antoniebreesraat in Amsterdam en was daar ook in de kost. Rembrandt was toen al gespecialiseerd in portretten.

Op 10 juni 1634 verscheen Rembrandt in de Sacristie van De Oude Kerk in Amsterdam, waar de Commissarissen van Huwelijkse Zaken zetelden. Hij vroeg hen om toestemming voor het huwelijk met Saskia. Hij moest daarvoor door de ‘Roodeur’ waarboven de tekst stond geschreven: ’t haest getrout dat lange rout’. Deze tekst verwijst naar het Amsterdamse gezegde “door de roodeur gaan.”
Voor Saskia zette predikant Johannes Silvius de handtekening in het ondertrouwregister. Silvius was getrouwd met een nicht van Saskia.

Op 22 juni 1634 traden Saskia Uylenburgh en Rembrandt van Rijn in het huwelijk in de oude kerk, op de plek van de huidige, modernere Van Harenskerk in Sint Annaparochie, in het noorden van Friesland. Bij die plechtigheid was geen familie van Rembrandt aanwezig!

Sint Annaparochie en Franeker
Saskia was in het huwelijksjaar 1634 woonachtig in Sint Annaparochie en in Franeker. Op zevenjarige leeftijd verloor Saskia haar moeder. In 1624 stierf ook haar vader, zodat ze op twaalfjarige leeftijd wees was. Ze werd opgenomen in het gezin van haar oudere zuster Hiskje van Uylenburgh in Sint Annaparochie, die getrouwd was met de jurist Gerrit van Loo, secretaris van de grietenij (gemeente) het Bildt, hoofdplaats Sint Annaparochie. In Franeker was ze hulp in de huishouding bij haar zwager, de Poolse hoogleraar Johannes Maccovius, na het overlijden van diens vrouw.

Amsterdamse periode
Uit het huwelijk met Rembrandt kwamen vier kinderen. Drie overleden kort na de geboorte (1636, 1638, 1640). Titus, geboren in 1641 en genoemd naar Saskia’s zus Titia, bereikte wel de volwassen leeftijd. In 1639 verhuisde het echtpaar van de Nieuwe Doelenstraat naar een woning in de Jodenbreestraat, nu het Rembrandthuis.

Saskia had niet alleen een grote artistieke invloed op Rembrandt, maar was ook zakelijk begaafd en stond model voor vele schilderijen. Ze kon door haar afkomst uit een gegoede familie — veel beter dan haar minder gemanierde man — omgaan met opdrachtgevers: voorname rijke personen.

Saskia stierf 14 juni 1642 op 30-jarige leeftijd in Amsterdam. Dat was kort nadat Rembrandt in het bijzijn van haar de Nachtwacht had voltooid. Ze werd begraven in de Oude Kerk. Door de treurnis om het verlies van zijn grote liefde en “vennoot” raakte Rembrandt geruime tijd geen kwast meer aan. Tien jaar lang richtte hij zich op etsen en tekeningen. In 1649 legde hij het werk helemaal stil met een faillissement als gevolg. De schilder en tekenaar moest in 1662 Saskia’s graf aan de kerk terug verkopen, achteraf niet verkeerd. Zodoende bleef het graf bewaard voor het nageslacht.

De verkoop Saskia’s graf was nodig om de begrafenis van Hendrickje Stoffels te kunnen bekostigen. Hendrickje Stoffels (Bredevoort, 1626 – Amsterdam, juli 1663) was een schildersmodel ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en partner van Rembrandt na het overlijden van Saskia. Hendrickje en Rembrandt kregen in 1654 een dochter, in een periode dat hij grote schulden had en zelfs zijn huis moest verkopen.

Ieder jaar is op 9 maart een herdenking rond het graf van Saskia. De Oude Kerk organiseert dan om 08.39 uur het Saskia-ontbijt, omdat dan een lichtstraal op haar grafzerk valt.

Verstandhouding families
De verstandhouding tussen de rijkje Van Uylenburghs en de arme familie Van Rijn was niet altijd goed, al waren de Van Uylenburghs wel altijd van de partij bij alle belangrijke familiegebeurtenissen, dit in tegenstelling tot de familie Van Rijn. Die was bijvoorbeeld niet bij de huwelijksplechtigheid in Sint Annaparochie, begrijpelijk gezien de relatief hoge reiskosten voor een molenaarsgezin.
Eens daagden Sakia’s ouders Rembrandt voor het Hof van Friesland omdat hij het familiefortuin van de Uylenburghs zou verbrassen. Rembrandt, die opmerkelijk genoeg werd verdedigd door Saskia’s broer Ulricus, verloor de zaak.
Rembrandt stierf straatarm in 1669. Hij ligt begraven in de Westerkerk in Amsterdam.

Sfeer-van-weleer-arrangementen
Het bureau voor toerisme van Fryslân, Friesland Holland, creëerde een driedaags fiets- en autoarrangement om de sporen van Saskia en Rembrandt in het noorden van de provincie Fryslân te kunnen volgen: www.rembrandtroute.nl
In het kader van dit bijzondere sfeer-van-weleer-arrangement brengt men de eerste nacht door in de meer dan twee eeuwen oude Stadsherberg van Franeker, dit op basis van half pension, dus inclusief een diner op de dag van aankomst. Het Planetarium van Eise Eisinga (1774-1781), het tegenoverliggende schitterende stadhuis (1591-1594), de voormalige universiteit (1585) en talrijke andere zeer bezienswaardige monumenten bevinden zich op loopafstand van uw historische hotel.

De tweede dag dat men in Friesland is, fietst of rijdt men van Franeker, via St. Annaparochie en Bartlehiem naar een prachtig charmehotel in hartje Leeuwarden. In het oude centrum van de Friese hoofdstad en Nassau-stad kan men aan de hand van een wandelkaart ongestoord fantaseren over het leven van de familie Uylenburgh en wandelingen van Saskia en Rembrandt van de Ossekop, langs de grachten en door de Grote Kerkstraat naar de dikke, scheve en kromme Oldehove, de toren die een Martinitoren (Groningen) moest worden, maar niet werd. Voor een vergaande kennismaking met de historie van stad en ommeland en met de Uylenburghs zijn het nieuwe Fries Museum aan het Wilhelminaplein en paleis- en kermamiekmuseum Prinsessehof in de Grote Kerkstraat een must.

Voor auto- en motorrijders eindigt de Tour d’Amour van Saskia en Rembrandt in Leeuwarden. Fietsers rijden de derde dag via de zuidelijke route terug naar startplaats Franeker, waar op de dag van aankomst, dag 1, de auto werd geparkeerd.

Friese Elfsteden en Uytland Het Bildt
Toen Rembrandt Saskia leerde kennen, in de 17-de eeuw, bestonden de Friese Elfsteden (1118-1456) en de Elfstedentocht op de schaats ook al. Om de fietstocht zo aantrekkelijk mogelijk te maken, worden boekers van het Rembrandroute fietsarrangement ook een stukje langs de fameuze schaatsroute geleid, inclusief een bezoekje aan het wereldwijd bekende Elfstedenbruggetje van Bartlehiem.
Onderweg kan men ook genieten van romantische terpdorpen, hun verborgen schatten en het Waddenland (gemeente Het Bildt, het Uytland) dat Rembrandt tijdens één van zijn wandelingen met Saskia schetste.

Fietsarrangementen Rembrandtroute: www.frieslandtravel.nl
Autoarrangementen Rembrandtroute: www.frieslandtravel.nl

Rembrandt in het Rijksmuseum: www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie/overzicht/rembrandt-harmensz-van-rijn